TEMA:
Analiza
e veprës
“
Qerbelaja” e Naim Frashërit.
Autor: Ikballe Berisha Huduti
TEMA:
Analiza e veprës “
Qerbelaja” e Naim Frashërit.
Hyrje
Ne do ta
shqyrtojmë këtë krijim memorial të shkrimtarit
Naim Frashërit me ndikimin e tij bukur
të dukshëm tek krijuesit e tjerë letrar,
jo vetëm në nxitjen të
shkëndijave ndriçuese që poema “Qerbelaja” ka inspiruar shumë poet
shqiptarë, por edhe qasjen se si kanë
ndikuar mesazhet me plot dituri dhe
urtësi hyjnore e zbritur në rrafshin njerëzor për të mirën e shoqërisë. Duke gërshetuar mesazhet letrare të krijuesit të madh kombëtarë siç
është Naim Frashëri, duke vlerësuar punë e palodhur të shumë autorëve në këtë
fushë dhe zhanër letrar, ne gjeneratat e ardhshme u jemi mirënjohës të gjithë
këtyre krijuesve, ideologëve të mëparshëm, të cilit kanë sjellë mjaft elemente
të përbashkëta si në ideologji(këtë rast atë fetare), por edhe në aspekte të
tjera të përditshmërisë së jetës.
Detyra dhe qëllimi ynë konkret në këtë punim diplome është
që të bëjmë një zbërthim adekuat strukturor, duke nxjerr domethënien qenësore
të 25 këngëve brenda poemës epike të quajtur “ Qerbelaja”. Sesi të përshkruajmë
një analizë përmes interpretimit tekstual që poeti ka brumosur në brendinë e
kësaj poeme të bukur. Përmes kësaj analize strukturore ne do të arrijmë :
·
Të
shtjellojmë kodin poetik të ligjërimit Naimjan,
·
Të
shtjellojmë estetikën e ndërthurur përmes fjalëve dhe ideve vizionare,
·
Të
shtjellojmë mënyrën se si e ka bërë periodizimin e ndodhive që nga koha e
Profetit Muhamed, deri tek ndodhia e Qerbelasë, e më pas deri tek hakmarrja si një ndër obligimet
fetare me shumë përgjegjësi morale dhe shpirtërore.
·
Do
të arrijmë t’i nxjerrim mesazhet, këshillat, shembujt nga gjithë kjo ndodhi
historike, e cila nuk njeh as kufijtë metafizik, as kufijtë metahistorik, e që
këtë poeti arrin ta rrumbullakosi dhe të shpreh mesazhin hyjnor për popullin e
tij shqiptarë. Poeti na përcjellë mesazhin se Imam Husejni, edhe pse ishte një
hero me origjinë arabe, nuk njeh as kohë as vend me ndodhin dhe sakrificën e
tij, ku më pas edhe poeti ia ofron si shembull qëndrese për bashkatdhetarët e
tij, në vjershën e njëzetë e pestë, pra të fundit të kësaj poeme të titulluar “Qerbelaja”.
·
Shqyrtimi
dhe angazhimi në zbërthimin përmes interpretimit tekstual, do të na shpie te
bota e Naim Frashërit, përmes një poeme
të zhanrit letrar në poezi e trajton një ngjarje historike që ka ndodhur brenda
pesë dekadave. Mjeshtëria dhe intelekti gjenial e shkrinë dhe e sjellin pranë
nesh gjithë këtë ngjarje voluminoze në një poemë me shumë kuptim domethënës dhe
esencial, me paraqitjen e lëvozhgës historike, por pa anashkaluar shprehjen e
brendshme artistike, letrare dhe shpirtërore. E shtyn lexuesin, por edhe
studiuesin të thellohet në brendinë e saj duke u kuptuar se çka ka dashur të
kumtojë autori në këtë vepër poemë.
·
Dhe
në fund do të arrijmë të paraqesim një rezymetë gjithë këtij punimi tematik.
Struktura
e kësaj poeme në vete përmban, stilin e saj mahnitës të pyetjes dhe
përgjigjes, përcjell shumë momente nga ngjarjet dramatike dhe ndjenjat që
përjetuan protagonistët në çdo vjershë të kësaj poeme. Pse e themi
protagonistët, në numrin shumës? Sepse pothuajse në çdo vjershë është nga një
protagonist kryesor,i cili fuqizohet nga poeti duke e paraqitur me karakteristika
të ndryshme në mënyrën e ligjërimit, dukjes dhe veprimit të tyre si heronj në
mesin e mizorëve të cilët janë antagonistë në secilën vjershë.
Naim Frashëri, poet i shquar i Rilindjes Kombëtare
Naim Frshëri lindi më 25 maj 1846 në Frashër, nganjë
familje feudalësh të kohës. Halit Beu ishte i ati i tij, i cili merrej me
tregti dhe nëpunësi, ashtu si i vëllai i
tij Abdyli. Naimi mësimet e para i brumosi me mësimet e hoxhallarëve dhe
shejhëve Bektashian nëpër objektet fetare, në xhamia dhe teqe të ndryshme. Të
gjitha këto mësime nuk i mori në gjuhën shqipe, por në atë turke arabe dhe
persiane e më pas edhe shqipe,por me shkronja arabe.
Pas vdekjes së
babait e tërë familja shpërngulen në Janinë, ku Naimi së bashku me Samiun,studiuan në kolegjin grek “ Zosimea” ku poeti i ardhshëm u
njoh me filozofinë dhe letërsinë klasike greke. Pas mbarimit të kolegjit, Naimi
shkoi në Stamboll për të punuar, por edhe sepse ishte i sëmurë nga mushkëritë,
ku më pastaj edhe ndërroi jetë në vitin1990. Gjithashtu vlen të përmendim se pas
një ndërhyrje shtetërore, sot eshtrat e Naimit prehen në Tiranë në vendlindjen
e tij,nëShqipëri.
Naimi shkroi vepra
në poezi dhe në prozë, në ligjërimin lirik dhe në atë epik. Sipas tematikës
krijimtaria e tij klasifikohet në: patriotike, personale dhe filozofike. Veprat
më të rëndësishme të Naim Frashërit janë:
Ëndërrimet, Bagëti e Bujqësi, Lulet e verës, Fletore Bektashiane, Histori e
Skënderbeut dhe vepra Qerbelaja e cila u shkrua 2 vite para vdekjes, pra në vitin 1898 .
Naim Frashëri, siç
thotë akademiku Rexhep Qosja, ishte ndjekës i tarikatit Bektashinj andaj në
përgjithësi shquhet për një ndërtim shpirtëror të ngritur, që një pjesë i
detyrohet gjuhës, letërsisë dhe filozofisë së vjetër persiane. Naimi ishte
shkrimtar që gufon e zgjohet duke njohur dhe kuptuar historinë e botës dhe të
popullit të vet që nga kolegji grek në shkollë të mesme dhe më konkretisht vjen
duke e kalitur popullin e vet me batica e me zbatica shoqërore të cilat i përjetoi
së bashku me ata me, shpresë se Shqipëria do të rinohej e gëzohej.
Naimi ishte poet që
nuk mori frymëzime prej fatkeqësive subjektive, por prej fatkeqësisë kombëtare.
Ai e tejkaloi individualizmin për hir të një kauze më të madhe, që përjetonte
populli i tij. Nuk është dëshmi e madhështisë njerëzore vetëm vepra e tij e
shkruar, por edhe vet ambienti ku jetonte Naimi,në këtë rast shtëpia e tij
ishte siç thonë populli, një teqe e të gjithë liridashësve që përpiqeshin për
pavarësinë e atdheut. Ata aty frymëzoheshin mësonin dhe merrnin kurajë për të
vazhduar jetën e më tejshme patriotike. Gjithashtu vlen të përmendim se në
kohën e tij, emri i Naimit kishte marrë jehonën e mësuesit të kombit, poetit,
vizionarit dhe dijetarit të madh.
Naim Frashëri tërë
jetën e tij u përpoq të mbante një baraspeshë ndërmjet mësuesit dhe poetit, ndërmjet
etikës universale dhe estetikës fetare edhe u bë popullor në të dy drejtimet,
por në esencë dominonte mësuesi .[1]Përveç
faktit që Naimi u njoh me epitetin si Mësuesi i Kombit, është një ndër figurat
më të spikatura patriotike dhe simbol i zgjimit kombëtar dhe uniteti të
popullit shqiptar.
Struktura e poemës “QERBELAJA” e Naim Frashërit
Në këtë poemë
vargjet janë të njëpasnjëshme, nuk ndahen në strofa, por janë vargje që kanë
numër radhitës. Këto vargje koekzistojnë (bashkëveprojnë), në suaza të njësive
që poeti i paraqet si elemente përbërëse të rrëfimit narrativ, përmes vargjeve
poetike, ku më pas formojnë një kontekst shumë domethënës të idesë së poetit.
Në këtë poemë të
përbërë nga 25 këngë, shumë qartë shihet se vargjet janë të renditura njëra pas
tjetrës pa ndërprerje, nga fillimit deri në fund të njërës këngë, prandaj kjo
mënyrë e shkrimit letrar i përket poemës me vargje astrofike. Kjo radhitje
astrofike nuk ndikon aspak në funksionin estetik të poezisë,madje përkundrejt kësaj
jepet komplet mesazhi me një frymë të së lexuarit.
Naimit si një
krijues i kohës së klasicizmit të shekullit XVIII, iu desh të zgjedhë,
metrikëndhe rimën, në mënyrë që të jetë tërheqës për masat e gjera popullore. Prandaj, ai zgjodhi tetërrokëshin e këngës lirike popullore,
sepse ajo qe më e përhapur dhe më e afërt me lexuesin. Në disa vende ai përdor
edhe ritmin e gjashtëmbëdhjetërrokëshit. Naimi nuk kënaqej me përmbajtjen që i
ofronte lexuesit të veprës së tij, gjithashtu ai nuk kënaqej edhe për kumbimin dhe
rikumbimin e fjalës që i përgjigjej shumë ritmit të poezisë.
Për sa i përket
lidhshmërisë së këngëve me njëra-tjetrën, nuk mund të themi se ato janë të
varura njëra nga tjetra, sepse pothuajse secila nga këngët ka fillimin,
zhvillimin, kulminacionin e ngjarjes dhe përfundimin e saj (nëse këtë e
shikojmë si tekst narrativ).
Kjo poemë është një
ndër poemat e njohura të poetit së bashku me poemën “Historia e Skënderbeut”,
sidomos tek komuniteti Bektashian. Ka shumë arsye për të qenë e njohur dhe e
përshpirtshme tek myslimanët, sepse përmes kësaj poeme të quajtur “ Qerbelaja”,
një komb i tërë shqiptarë njihen me një realitet qënë vetvete përmban shumë
mesazhe e mësime të trimërisë, dinjitetit, vlerave kombëtare dhe fetare, të
atdhedashurisë, të bindjes, sinqeritet dhe trashëgimisë së një bindje të fortë
në fenë e trashëguar të paraardhësit të tij Profetit Muhamed.
Për sa i përket
idesë, apo motivit në këtë poemë, ajo është marrë nga një realitet historik,
nga kultura arabo-persiane, sepse ngjarja ka ndodhur në tokat arabe ndërsa
inspirimi, frymëzimi i poetit është bërë më shumë nga dijet e teqeve Bektashiane
si dhe shkrimet Persiane, sepse persianët ishin ata që e mbrojtën atëherë edhe e
mbrojnëderi më sot dhe e ngritën lartë ngjarjen e Qerbelasë si një fenomen
historiko shkencorë, në mënyrë që mos të harrohet mesazhi hyjnor i kësaj
ndodhie.
Gjithashtu nën dërtimin
e poemës Qerbelaja tek autori ka ndikuar shumë edhe shkollimie frymëzimi bektashian,
sepse Naimi ishte ndjekës i këtij sekti Islam. Më pas ai u bë edhe një ideolog
i cili u mor me shkrimin e librave, mësimeve të ndryshme për Bektashinjtë e këto
shkrime i emërtoi me emrin “ Fletore Bektashiane”. Prandaj, si ndjekës i sektit
Bektashi, Naim Frashërinë përgjithësi, siç shkruan edhe profesor Rexhep Qosja,
“shquhet për një ndërtim shpirtëror, që
në një pjesë i detyrohet gjuhës, letërsisë dhe filozofisë, së vjetër persiane.[2]
Bota në të cilën
është ndërtuar kjo poemë, nga aspekti fizik është Fusha e Qerbelasë në Irak, si
dhe Gadishulli i Arabisë, mirëpo kjo poemë edhe pse përshkruan këtë vend
gjeografik, me rërë të nxehtë e ajër të dendur, prapë se prapë, nuk njeh as
kufij metafizik, as kufij metahistorik, pra nuk njeh as kohë as vend, sepse
ndodhia e Qerbelasë me mesazhin e saj hyjnor u bë e lavdishme për të gjitha
fiset, kombet, kohët, trojet dhe për gjithë njerëzimin e çdo kohe të së
kaluarës, së tashmes dhe të ardhmes. Prandaj themi se Qerbelaja u bë një ngjarje
për të cilën me qindra mija libra, krijime letrare edhe sot e kësaj dite i
thurin poezi, poema, tregime, rrëfime, fakte historike hulumtuese. Kështu pra Qerbelaja
mbetet ndodhi kolosale që ngjall shumë shpirtra krijues, që të shkruajnë dhe
krijojnë për të nga çdo fushë e artit dhe shkencës, qoftë ajo në letërsi,
histori, filozofi, si dhe prodhim të zhanrit filmik etj.
Përmes kësaj poeme
Naim Frashëri e ka konstruktuar me shumë mjeshtëri tërë ndodhinë e myslimanëve
që nga koha e Profetit Muhamed e deri tek dashamirësit e Imam Husejnit, të
cilët disa vite pas kësaj tragjedie u ngritën t’i hakmerren Jezidit dhe
përkrahësve të tij me në krye Ibni Zijadin. Pra, ky vëllim poetik hodhi dritë
mbi një tragjedi të paharrueshme njerëzore të shprehur në gjuhën e poezisë, të
mbushur me ndjenja shpirtërore dhe fetare. Ku kjo vepër e tij frymëzonte
atëherë por edhe sot e kësaj dite me frymën e lirisë, drejtësisë dhe
pavarësisë. Gjithashtu këtë epope mund të themi se Naimi e krijoi duke u
mbështetur në dijet dhe frymëzimet e tij të çiltra dhe bëri që kjo të jetë si
një indikator dhe shërbesë për shqiptarët, si një frymëzim në luftën e tyre
patriotike.
Naimi dëshironte që
njeriu i tij të mos kënaqte vetëm veshin, por dalëngadalë, e me masë të
ushqente edhe shpirtin, ta fisnikëronte atë, ta edukonte e ta mësonte, duke u
përgatitur për jetën, të bëhej i vlefshëm për vetveten dhe për të tjerët, ta ngjiste
lartë idealin për të ardhmen e tij dhe të shoqërisë ku ai jetonte, për një të
ardhme më të ndritur.
Kodi poetik
Kodi poetik i Naimit në poemën Qerbelaja zhvillohet dhe rrëfehet me një
koherencë artistike siç e kërkon poetika
e këtijzhanri letrar, gjithashtu edhe ndërlidhja e përkryer e këngës me këngën pasardhëse,
lexuesin e bën kurajoz dhe nuk e lëshon lehtë të kalojë tek kënga e ardhshme pa
u ndalur të kuptojë mirë se çfarë ka dashur të thotë poeti.
Për sa i përket kodit të komunikimit me lexuesin, ka një ton poetik jo të
qetë, por të trazuar, menjë revoltë brenda vetes që kishte ndaj kundërshtarëve antagonistë,
si dhe nga ana tjetër paraqitet një sërë elementesh që shfaqin tonin e
dhembshurisë që gërshetohen me dinjitetin, trimërinë, sinqeritetin dhe qëllimin
shumë hyjnor që kishte Imam Husejni dhe shokët e tij, për vazhdimësinë e fesë
së gjyshit të Husejnit.:
Pa Hinduja e pabesë
Q’ishte mëm’e Mavijesë
I pat ngrënë mushkërinë
E shqeu si ujku dhinë,
O Hind moj egërsirë,
Gjakën e njerëzve ke pirë.[3]
Si dhe toni i dhembshurisë,
urtësisë dhe trimërisë paraqitej menjëherë pas atij toni, kërcënues, trishtues
që ndikohej nga veprat kriminale dhe të liga.
Zoti i madh, q’e donë njerinë
I fali ndihmës Alinë,
Q’ish dragoj i Perëndisë
Edhe mbret i trimërisë.[4]
Edhe pse toni i poetit
ishte ai i revoltës, dhembshurisë dhe mburrjes reale, nga ana tjetër, dobia më
e madhe vërehet në funksionalizimin, në frymëzimin e kodit të komunikimit,
mënyrës së përcjelljes së mesazhit poetik, që ka bërë natyralizimin[5] poetik d.m.th, në formën
më të mundshme që zhanri poetik, këtë rast poema “Qerbelaja”, të arrijë ta prezantojë vetveten.
Gjithashtu njohja e mirëfilltë
e poetit me jetën e Familjes së Profetit dhe ndodhisë së Qerbelasë, e bëri që
poeti ta prezantojë veprën me fjalë që buronin nga bindja dhe dashuria. Vrulli
i tij poetik transmetohet shumë bukur, sepse krijimi i tij e plotëson ndjeshëm venerimin
e poetit për gjithçka që sheh përreth, ose e ndjen si vlim në brendësi të
shpirti dhe mendjes së tij.
Natyralizimi i rrafshit të
komunikimit vjen dukshëm përmes një thjeshtësie rrëfimtare, kumtuese, çfarë i
bënë këto 25 këngë të dallueshme, mbresëlënëse dhe me frymë po të natyrshme,
jashtë atyre sforcimeve që shpeshpoetët dinë të kombinojnë për të arritur te të
shprehurit poetik më superior.
“ Qerbelaja” është një ep
fetar që merret me historinë e shenjtë islame. Ku Naimi e klasifikon Familjen e
profetit Muhamed me një kod të lartë shoqëror, me të gjitha tiparet e personave
më të përsosur. Prandaj Naimi përshkruan luftërat, ku përmes luftës,
përpjekjeve, krimeve që u zhvilluan me pasuesit e Imam Husejnit, dolën në shesh
fytyrat e kriminelëve dhe armiqve të Shtëpisë së Shenjtë Profetike.
Prandaj, specifika e kërkimit të elementeve substanciale në veprën e Naimit
mbështetet në temën e zgjedhur, në gjuhën poetike, në shkëlqimi e fjalës shqipe,
ku parapëlqehet kodi ligjërimor që e sipër thekson himnizimin.[6]
Estetika e ndërthurtë përmes
fjalëve dhe ideve vizionare
Aspekt i përmbajtjes
së poemës “Qerbelaja”ka dy anë të medaljes,njëra anë ku poeti me shumë mjeshtri
paraqet të bukurën e njerëzve të mirë, nga ana tjetër del në pah e shëmtuara e
njerëzve të ligë, si mësim për të mirën e njerëzisë, prandaj themi se edhe e
liga në këtë rast është anë e medaljes. Me një fjalë mund të themi se në poemë
krahas së bukurës del në shesh e shëmtuara, e mira dhe e liga, trimëria dhe
tradhtia, virtytet dhe veset, drejtësia dhe padrejtësia, urtësia dhe çmenduria,
si dhe shumë fenomene të tjera antagoniste e shoqërore të asaj kohe.
Përmes vargjeve,
estetike që Naimi me shumë mjeshtri e paraqet ndjenjën e së bukurës dhe së
mirës, ai arrin ta bëjë të dashur të mirën tek lexuesi, të njerëzishmen si dhe të
ngulisë në zemër bindjen dhe dashurinë për njerëzit e Zotit siç ishte Muhamedi
dhe Familja e tij:
Kush do Muhamet-Alinë
edhe beson Perëndinë
do Hasan e Fatimenë
dhe qan për Imam Hysenë
nuk bën jezitërinë
djallëzinë e ligësinë
se ata që janë vrarë
e ranë dëshmimëtarë
ranë për një të vërtetë
q’ajo na nderon në jetë.
edhe beson Perëndinë
do Hasan e Fatimenë
dhe qan për Imam Hysenë
nuk bën jezitërinë
djallëzinë e ligësinë
se ata që janë vrarë
e ranë dëshmimëtarë
ranë për një të vërtetë
q’ajo na nderon në jetë.
Konflikti midis së mirës dhe së keqes që skematizon subjektin dhe
personazhet e veprës, poeti e shfaq brenda shpirti të çdo njeriu ku fle edhe
engjëlli edhe djalli. Por Individi i gjallë, me dilemat dhe luftën e tij të
brendshme midis forcave të së mirës dhe së keqes, nuk arrin të bëhet
protagonist i poemës, ana e jashtme rrëfimtare e ngjarjeve dhe toni predikues
moralizues, mbizotërojnë në veprat në dëm të paraqitjes së përjetimeve subjektive
të personazheve.
Naimi në poemën “Qerbelaja” i shpreh përvojat e ndryshme të jetës dhe
arritjeve të tij intelektuale, si ato të krijimtarive e dijetarëve lindorë dhe
atyre të perëndimorëve, kjo vërehet tek vjersha e Naimit. Në këtë vepër është
prania e epiteteve homeriane të tipit këmbë-artë,krahë- zjarrtë, fjalë-ëmbël, punë-lumë etj.
Lëvrimi i poemës së gjatë
epike të tipit të Qerbelasë nuk ishte shprehje e një inercie që vinte prej
traditës lindore të poemave të zvargura epike, po më shumë prej etjes së
lexuesit shqiptarë që donte të shijonte bukurinë e rrëfimit tronditës për
tragjedinë e Qerbelasë dhe sakrificën e heronjve të kësaj lufte. [7]
Periodizimi i ndodhive në
poemë
Poema “Qerbelaja” trajton temën e marrë nga historia
fetare arabe, duke filluar prej shekullit IX deri në shekullin XVII. Lufta
zhvillohet ndërmjet Profetit Muhamed dhe Sufjanit, Imam Aliut dhe Muaviut, Imam
Husejnit dhe Jezidin si dhe Muhtarit me Mervanin (birin e Jezidit), pra me një
fjalë luftëra të dy fiseve dhe atë gjeneratë pas gjenerate. Në këto vjersha
këndohen luftërat ndërmjet familjeve kundërshtare për trashëgimin e Halifatit
duke e neglizhuar Imamatin që ishte zgjedhje nga ana e Zotit dhe Profetit
Muhamed. Kur Profeti ndërroi jetë në vendin e quajtur Sakife u themelua
kalifati në mënyrë demokratike nga ana e shokëve të ngushtë të Profetit, dhe
harruan se në Luginën e Gadirit kishin dhënë fjalën Profetit se pas tij do të
vijë Imam Aliu si lider i emëruar Imam i gjithë umetit musliman.
Poeti me
shumë precizitet i përshkruan kohët e ndodhive, kështu që pas dyluftimeve të
gjeneratës së parë, vijnë gjenerata e dytë e Imam Aliut dhe Muaviut, pastaj
vijnë gjenerata e tretë e Imam Husejnit me Jezin në Qerbela si dhe në fund të
poemës paraqiten edhe luftimet e gjeneratës së katërt, Muhtarit me Mervani si
kryengritje e revoltuar dhe e kurdisur për tu hakmarrë ndaj Jezidiut për shkak
të gjakut të shehidëve të Qerbelas dhe Familjes së Profetit.
Poema historike “Qerbelaja” është thurur me disa ngjarje
historike kolektive brenda një periudhe 5 dekadash , duke filluar nga lajmërimi
i ardhjes së një feje të re me një misionar profet të quajtur Muhamed deri tek
nipi i tij i quajtur Imam Husejni, ku poeti nuk mbaroi poemën Qerbelaja me
martirizimin e Imam Husejnit, por vazhdon me hakmarrjen e Muhtarit si dhe
mesazhin e dhënë për popullin shqiptarë të krishterë e myslimanë, ku në këngën
e XXV poeti e përmbyll këtë poemë të mrekullueshme. Pra, në njëfarë mënyre
poeti poemës së tij i jep një ndërtim shumë ideal, si lloj shablloni adekuat duke
rrëfyer një histori të tërë që ka ndodhur brenda 50 viteve, me një poemë prej
25 këngëve.
Qerbelaja e
Naim Frashërit është një ngjarje metahistorike dhe metafizike që nuk njeh as
kohë as vend, Pra është një ndodhi që i jep shembull të shtypurve se si duhet
vepruar në çdo vend e në çdo kohë.
Qerbelaja si tokë gjendet 100 km
larg në veri të Bagdadit, buzë shkretëtirës dhe lumit Eufrat. Në tetor të vitit 680 aty u vra nipi i
Profetit, Imam Husejni me 72 meshkuj luftëtarë,
ndërsa femrat mbetën gjallë por shumë të munduara e robëruara nga
ushtria e Jezidit. Është interesante të kemi njohuri se në histori ka pasur
miliona viktima të dhunës ç’njerëzore, krejt të pafajshme, krejt të pafuqishme
, krejt të pambrojtura, mirëpo rrallë herë krijimtaria letrare i ka regjistruar
kaq shumë sa është regjistruar Ndodhia e Qerbelasë, si në historiografi si në letërsi si në
tregimet gojore. Për nder të kësaj ndodhie poeti jon Naim Frashëri
ishte ndër të parët që e ndriçoi dhe e la vepër
memorandumi poemën e tij Qerbelaja për të gjitha gjeneratat shqipfolëse
gjer sa të ekzistojë koha.
Krahas
gjitha ndodhive në botë, “Qerbelaja” është vështirë të shpjegohet, se si ka
arritur të bëhet një fenomen me kritere historike. Poema “ Qerbelaja” është ndarë në 25 këngë,
në të cilën shqyrtohen shumë ndodhi, vuajte, sakrifica, trimëri, dhe mesazhe
hyjnore.
Ne këtu do të cekim
veç e veç disa elemente përbërëse të çdo njërës këngë në këtë poemë siç janë:
Kënga e I:
autori që në fillim cakton se do të këndojë për urtësinë dhe do të rrëfejë për
Aliun, për fëmijët e tij që të jenë si mësim për njerëzinë. Edhe pse poema
titullohet me emrin “Qerbelaja”, vjersha e parë nuk fillon me ndodhinë e
Qereblasë. Kënga e parë protagonist kryesor ka profetin Muhamed, ndërkohë hynë
edhe familja e tij. Muhamedi përmendet me vullnetin e tij për ta shpërndarë
fjalën e Zotit që ishte Shpallja.
“ Aty ishte
Muhameti, po s’e besonte rrëmeti?
Edhe zunë ta mundoni, / zemërënë ja
përvëlonin.
Protagonist në këtë
këngë është Profeti Muhamed , Aliu dhe Fatimja e tij, për këtë rast e përmend
edhe ajetin Kuranor kur profetit i zbret shpallja dhe i thotë se “All-llahu ka për qëllim që
nga ju o familje e shtëpisë (se Pejgamberit) të largojë ndotësinë e mëkateve
dhe t’ju pastrojë deri në skaj.” Kaptina 33:33 .
Poeti ynë i nderuar, këtë rast e shpreh me një ngazëllim dhe dashuri të
madhe se si profeti Muhamed pas zbritjes të këtij verseti, e fton nën mantelin
e tij Aliun, Fatimen, Hasanin, Husejnin dhe këtë e bën në prani të Melekut
Xhebrail. Ja si e paraqet këtë ndodhi poeti. Dhe më pastaj i mblodhi shokët e
tij dhe i kumtoi se ajeti kishte zbritur për familjen e tij të pastër dhe i tha
që:
“kurrë tymos mi mundoni/ kush më ka dashur mua, /
të i dojë këta që i dua,/ të parë ua lë Aliun ta keni si Perëndinë.“
Ky pra ishte amaneti i Profetit edhe pse në këngën e 13 paraqitet tradhtia
e myslimanëve të cilët ia mbytën gjithë anëtarët meshkuj të Profetit përveç një
mashkull që ishte vullneti i Zoti dhe ai mbeti i gjallë për të shumëzuar sojin
e Profetit e ai ishte djali i Imam Husejnit, pra Zejnel Abedini.
“Muhamedi duke marrë Alinë dhe Fatimen ,/ edhe Hasan e Husejn, /
Posi squka zogjt i mblodhi ,/ pëqinjtë sipër u hodhi, /
djemtë e mi këta janë,/ Ali - Aba i thanë./[8]
(Ali Aba, nënkupton Ahlul
Bejt që në shqip i bie Pronarët e Shtëpisë së Profetit, apo Familja e Profetit)
Antagonistët e këngës së parë dhe personazhet e parë negativë që përmenden
janë Ebu Sufjani dhe gruaja e tij Hinda e cila ja kishte mbytur më të dashurin
xhaxha Ebu Hamzan dhe ia kishte ngrënë mushkëritë duke e masakruar kufomën.
Pastaj përmendet, Mervani djali i Ebu Sufjanit, si dhe Muvaija nipi i tij, e
babai i Jezidit, të gjithë këtyre i thonë pjellë e ligë e Hindas dhe Sufjanit.
Kënga e II: fletë për dredhitë, mashtrimet dhe egërsinë e Muavijut kundrejt Familjes
së Profetit. Poeti e paraqet karakterin e Muavijut në mënyrë shumë drastike,
njëkohësisht edhe i jep nëmët më të liga.
“ Muavija
pastë nëmë, /që ishte mynxyrë e gjëmë!/ ish i lik e i pa besë,/
prej njerëzisë s’kishte pjesë,/ djalli vet ishte
faqeziu,/me fytyrë prej njeriu.”
Poeti në këtë këngë përdor figurën stilistike të krahasimit, duke e
krahasuar të mirën dhe të keqen, të bukurën dhe të shëmtuarën. Më lartë e pamë
se si e karakterizon Muavijun, ndërsa tani të shohim se si e lavdëron Aliun.
“Aliju ishte
e vërteta,/ që mbante soje jeta,/
ishte vetë
njerëzia,/ q’atje është Perëndia. “/
Është interesante
të përmendim, se kur kemi parasysh edukimin fetarët të Naimit, të gjitha
ndodhitë që i përmend në Kuran i lidh me argumente të sakta Kuranore dhe kjo
bënë që lexuesi i cili ka njohuri me mësimet Kuranore, ta kuptojë me shumë
lehtësi dhe të shkrihet në botën Naimjane me estetikën e tij poetike. Ja një
shembull nga ajeti Kuranor, Në kaptinën 33: 33, ku gratë e profeti nuk janë të
kënaqura me jetën e tyre, kërkonin lukset e kohës dhe duke mos treguar respekt
ndaj profetit ato ankohen. Zoti ia tërheq vërejtjen dhe i le të lira gratë e
Profetit, e këshillon profetin që mund t’i shkurorëzosh dhe t’u japësh dhuratat
e shkurorëzimit, ndërsa ato që rrinë pranë teje ato nuk kanë të drejtën të
dalin jashtë shtëpisë, por të jenë të përkushtuara ndaj Zotit.[9]
Mirëpo Ajshja ishte
gruaja më e re e Profetit e cila e theu këtë ligj të Zotit dhe këshill të Profetit
duke dal me dy shokët e Profetit, Talhan dhe Zubejrin për ta luftuar Aliun në
betejën në Siffin, apo siç e quanin “Lufta Rreth Devesë” apo Naimi e quante “
Lufta rreth Kamiles” e në deve ishte e hipur Ajshja gruaja e Profetit.
Poeti këtë ndodhi e
paraqet me dhimbje, se Ajshen e kishin mashtruar dy djajtë, Naimi shokët e
profeti i emëron me emrin djajtë, ndërsa Ajshe e paraqet si antagoniste në këtë
këngë, sepse ajo bëri ç’ rregullim në shoqëri, doli nga shtëpia me qëllim që të
e luftojë Imam Aliun, dhëndrin e Profetit. Ja si e reciton poeti:
“Pa i dërgonë
Ajshes,/ nja dy a tre të pabesë,/
Si emësoj
Muavija,/ del në meqë Aisheja,/ edhe xegit njerëzia,/....”
Kënga e III: Flitet për urtësinë e birit të madh të Aliut, Imam Hasanit, i cili me
tolerancën e tij, e anashkalon të drejtën e tij vetëm e vetëm mos të derdhet
gjaku i bashkëvendëseve të tij Medinas. Në këngën e dytë u përmend edhe vrasja
e halifit të tretë Osmanit, kështu që në këngën e tretë poeti vazhdon ta
përshkruaj ngjarjen“Rreth Devesë”, apo “Lufta në Sifinë” me një revoltë dhe ton
shumë trishtues ndaj protagonistëve të këngës.
Në këtë këngë
Ajshen e paraqet si një femër xheloze ndaj Fatimes, edhe pse Fatimja tani më
nuk ishte në këtë botë, Ajshja jo vetëm që theu ligjin e Zoti që të mos dal nga
shtëpia, por ajo bëri edhe një mëkat shumë më të madh, sepse u ngrit të kërkojë
gjakun e Osmanit duke e kërkuar vdekjen e Aliut.
Poeti këtë ndodhi e
pasqyron si të jetë një roman narrativ, e jo një poemë me shumë metrikë, ritëm
dhe melankoli nëpër rreshta. Mavia dëshironte pas Osmanit të merrte pozitën si
halife. Ndërsa Imam Aliu as që i jepte rëndësi kësaj pozite, por populli pas
vdekjes së Osmanit ishte në një çështje të rrezikshme, andaj Imam Aliu përkrah
gradës së lartë që kishte si Imam i përcaktuar nga shpallja e Zotit, e kumtuar
nga goja e profetin në Luginën Kum, apo e quajtur në origjinal GADERUL HKUM, u
desh të bëhej Halif siç e thërriste poeti “Emirul Muëminin” pra, udhëheqësi i
besimtarëve. Në rrëfimet e historisë Islame, shtjellohet dhe përcillet shumë
bukur sa ishte i gatshëm Imam Aliut për t’u bërë halife, por ai këtë poezitë e
mori vetëm për të rregulluar situatën e mjerueshme të myslimanëve, pra pas
vdekjes së Osmanit. Prandaj Imam Aliu para njerëzve tha: “Këtë (kalifatin) që
po më ofroni ju, për mua është si një plëndës (brendia e barkut)të dhisë në
duart e zgjebura”, aq pra e kishte rëndësinë kalifati.
Edhe në këtë këngë
poeti e përdorë figurën e krahasimit, por jo duke krahasuar dy persona por duke
krahasuar veprat e dy personave. Gabimi i Ajshes ishte që kishte dal nga
shtëpia dhe këtë gabim Ajshja e kuptoi se kur filluan të lehin qentë përreth
devesë së saj, asaj iu kujtua thënia e profeti, se:“ pas vdekjes sime do të ngihet njëra nga gratë e mia, do të jetë e hipur
në deve dhe qentë do të lehin përreth devesë, dhe këtë parashikim ja tregoi
Ajshes duke i thënë direkt në fytyrë se ti do të jesh ajo”, prandaj Ajshes
kur ju kujtua kjo thënie e Profetit ajo deshi të largohej nga beteja dhe ishte
bërë pishman, mirëpo Talha dhe Zybejri dy shokët e Profetit as që dëshironin të
dëgjonin dhe nuk e lanë të kthehet. Të shikojmë pra se si e paraqet këtë ndodhi
poeti.
“ Tani e
doni gjakn’ e tija ( Aliut), / S’kini turp nga Perendia,/
Gruan e të
parit tonë, / përpara e keni lënë, /
e keni bërë
si shtrigë, / dhe të pabesë e të ligë, /.
“
Ndërsa nga ana
tjetër e tregon fisnikërinë e Imam Aliut dhe sjelljen e tij shumë tolerante
ndaj Ajshes, edhe pse ajo e kishte thyer urdhrin e Zotit dhe fjalën e burrit të
saj profetit Muhamed. Imam Aliu për hirtë asaj që ishte gruaja e Profetit
Muhamed, urdhëroi ushtrinë që me shumë respekt ta përcjellin në shtëpi si një
femër mëkatare, por e falur nga fisnikëria e shenjtë e Imamit.
“Aishja me
Mehmenë, / motër e vëlla qenë, /pastaj Ajshja dolli, / zoti Ali e përcolli,/
Pa i dha edhe Mehmenë, edhe Hasan e Husejnë,/
atë në Meqe e shpunë,/ kshtu u mbaru kjo
punë./. “
Kënga e IV: Përsëri i përshkruan me shumë mjeshtri hilet, nënçmimet, jodëgjueshmërinë e
Muaviut ndaj Profetit Muhamed dhe Halifatit të Imam Aliut. Përmendet dredhia se
si vihet Muaviu në pozitë përmes dy ndihmëse të tijqë i siguruan halifatin
Muaviut.
Kënga e V:Këtu
gjithashtu vazhdon të rrëfejë për Muavijun dhe komplotin që i bëri Halifit të
tretë Osmanit në mënyrë që t’ia merrte pozitën e halifatit. Protagonistë në
këtë këngë janë prapë Aliu, Malikul Ashtari komandant shumë trim, ndërsa
antagonistë janë Muaviju dhe ushtarët e tij. Luftuan 4 muaj resht, dredhitë e
Muavijut s’kishin të ndalur, pjesa më e njohur në histori dhe e përmendur në
poemë është kur Muaviju i merr librat e shenjtë Kuranët dhe i vendos në shtizë
dhe kështu hilja e Muaviut ishte një pretekst, sepse e dinte që Aliu ishte i
devotshëm dhe nuk lejonte veten të bënte hile në baza të Kuranit.
Kënga e VI: Tregohet
urtësia e Imam Aliut dhe pamundësi e Muavijut për t’u ballafaquar me të. Poeti
në këtë këngë paraqet edhe zakonet e femrave arabe , të cilat para se të
martohen me një mashkull, kishte të drejtën t’i jepni ndonjë kusht. Prandaj
Abdurrahmni i biri i Mulxhemit, që poeti e thërriste, i rremi birë i të rremit,
ai kërkoi këtë femër të bukur për t’u martuar, por ajo i dha kusht që ta mbyste
Aliun, sepse kishte urrejtje të madhe ndaj tij. Për fat të keq këtë bëri e
mbyti Imam Aliun në Mihrab, vendi ku udhëhiqet namazi
Gjithashtu në këtë
këngë përmendet edhe Esma gruaja e Imam Hasanit e cila gjithashtu nga premtimet
e Jezidit, që nëse e mbyt burrin e saj, Jezidi do ta merrte për grua. Kështu
pra bëri Esma e helmoi burrin e saj dhe poeti e përshkruan si një femër të ligë
që për shkak të kësaj bote e humbi Xhenetin dhe do të digjej në Xhehenemin e
këndellur.
Kënga e VII: tregohet se Muaviu tani më ishte bërë halife, apo siç e thotë poeti /
Mavijeja mbret ishte bërë/, e mbretërit nuk ishin të lëvduar as në Kuran e as
në predikimet e Profetit Muhamed, sepse ata pas çdo lloj sundimi që kishin, pas
vete lënin gërdi e shkatërrim. Në këtë këngë
poeti bënë krahasimin e Urtësisë drejtësisë së Aliut me mashtrimin dhe
keqbërjet e Muaviut.
Ky krahasim shihet
shumë qartë në rreshtat e thurur që paraqesin ndeshjen midis së mirës dhe të
keqes, midis forcave të errësirës dhe forcave të dritës, ku lexuesit mund të
nxjerrin disa mësime morale dhe të zbrisnin në truallin historik të jetës së
tyre, ku ndarja qe e prerë.
me nj’anë
ishte mirësia
m’anën
tjeter djallëzia,
më nj’anë’
ishin urtësitë,
m’anë tjatrë
marrëzitë,
më nj’an
ishte e vërteta
më nj’an’ e
rremja e shkreta......( vjersha VII
73 , Poema“ Qerbelaja”)
Kënga e VIII:Pasqyron trimërinë e Muhtarit dhe Mehmed Qethirit dhe i përshkruan me
tipare të një shqiptari, se nëse armiku ia kërkon mysafirin, ai më parë jep
veten se sa besën e mysafirit. Gjithashtu i përshkruan karakteristikat e Hanit
nikoqiri i njohur në këtë poemë me bujarinë, guximin dhe respektin e madh që
kishte ndaj Familjes së profetit, ai e pranoi Muslimin dhe rrezikoi për të si
për vete dhe në fund edhe u mbytë nga dora e ushtarëve të Ibni Zijadit.
Kënga e IX: Nga kjo këngë fillon shtjellimi i ngjarjes së Qerbelasë, duke treguar
karakterin e Jezidit dhe tiparet e shenjta njerëzore të Imam Husejnit. Imam
Husejni në mes të natës ishte thirrur nga paria Medinase të cilët i trasmetuan
mesazhin e Jezidit nga Damsaku, se Imami duhet t’i japi bejatin, besën dhe ta
pranojë Jezidin si halife, si Emirul Muëminin, Lider i Muslimanëve.
Por, Imam Husejni
duke e ditur se Jezidi bënte tirani të pa durueshme mbi myslimanët, si edhe
kishte bërë shumë çrregullime dhe devijime në fe, Husejni ngrihet nga pallati,
dhe largohet në shtëpinë e tij. Atje ai tubon të gjithë të afërmit e tij, prej
tyre 72 burrash dhe të tjerat gra e fëmijë. Kështu pra Imam Husejni niset për në
Fushën e Qerbelasë, fushë e cila mbeti simbol i martirizimit për të shtypurit
që e ngritën zërin e tyre kundër shtypësit mizor dhe kriminel i popullit të
vet.
Poeti e përmend
edhe Muslimin, lajmëtarin e Imam Husejnit që e dërgon në Kuffe, mirëpo ai
vritet dhe kjo është një shenjë shumë e frikshme se nuk ka negociate, por
familja e Profetit me të gjithë pasuesit e tyre refugjatë nga Medineja për në
Kuffe ishin në rrezik për jetën.
Kënga e X:
Imam Husejni me një qëndrim stoik del para ushtarëve të Jezidit, me qëllim që
të bëjë negociata, të mos fillojë lufta, sepse myslimanët e Kuffes e kishin
ftuarve të, por fjalët e Imam Husejnit
nuk kishin mundësi të dëgjoheshin nga veshët e shurdhër e zemrat e vulosura që
iu ishin përbetuar Jezidit dhe që e donin në thes kokën e Husejnit për t’u
shpërblyer me flori nga Jezidi. Kështu pra fillon edhe lufta e përgjakshme në
fushën e Qerbelasë.
Kënga e XI:Paraqet betejën në Qerbela, këtu poeti e
përshkruan gjithë atmosferën kobzezë që mbretëronte, si dhe fillimi ne
dyluftimeve ndërmjet 72 peronave me më shumë se tridhjetëmijë ushtarë
kundërshtarë të Jezidit të ardhur nga Shami
Kënga e XII: Përshkruhet
dita e parë pas martirizimit të Imam Husejnit,si edhe vazhdimësia e vuajtjeve
të grave të Familjes së Profetit, që u morën rob nga ushtria Jezidite.
Kënga e XIII: Përshkruan
arrogancën e Jezidit dhe urtësinë e të robëruarve nga familja e Profetit, që në
këtë karvan të mirësisë ishin robëruar të gjitha femrat dhe vetëm njëri prej
tyre ishte mashkull. Ai ishte djali i vetëm i mbetur nga Imam Husejni, pra Zejnel
Abidini, i cili ishte shumë i sëmurë. Ndërkaq në traditën arabe, i sëmuri plaku
dhe femra ishte turp ushtarak të mbyteshin nga dora e tyre. Por besimtarët
pasuesit e Imam Husejnit këtë sëmundje e quanin mrekulli nga Zotit, sepse nga
gjaku i Imam Husejnit i vetmi trashëgimtar ishte Zejneli i cili e vazhdoi lozën
dhe trashëgimin e Profetit Muhamed me 12 imamët resht.
Në këtë këngë merr fund jeta e Imam Husejnit, i cili pas
vetes le shumë amanete dhe vet martirizimi i Imam Husejnit mbetet simbol i
drejtësisë, përkrahjes së të shtypurve dhe ngritjes së zërit kundër tiranëve të
padrejtë e mizor. Ndërsa Zejnebja ishte femra e cila i dha jehonë kësaj
ngjarjeje madhështore, e cila ndodhi dhe e transmetoi atë. Deri më sot
përkujtohet çdo vit nëpër botë nga miliona njerëz duke u solidarizuar me
dhimbjen dhe sakrificën e nipit të profeti, pra Imam Husejnit. Zejnebja
paraqitet në poemën e Naimit si femra më elokuente që njihte bota. Ajo e kishte
tipar të babait të saj Imam Aliut, andaj edhe profeti e kishte emëruar me emrin
Zejn Eb që do të thotë Zburim i Babit (Aliut). Zejnebja tani pas martirizimit
të 72 martirëve në Qerbela, kishte rolin dhe përgjegjësinë më të madhe, si dhe
amanetin që ia kishte dhënë vëllai, që kjo ndodhi të flitet e përflitet në
mënyrë që të mos harrohen të ligat e jezidëve dhe të mos shuhet e të mbetet në
harruar sakrifica dhe gjaku i trimave të Qerbelasë që dhanë jetën e tyre për ta
ruajtur e ringjallur fenë e Profetit Muhamed, i cili ujit me gjakun dhe gojët e
helmuara të 12 imamëve.
Kënga e XIV:Përshkruan dhe rrëfen
fjalët e Imam Husejnit i cili ia drejtonte popullit, duke i treguar se kush
jemi ne Familja e Profetit, këtë elaborim e bën Zejnebja motra e Imam Husejnit
në pallatin Jezidit, pasi që Imam Zejnel Abidinit nuk i kishte mbetur forcë e
zë, nga sëmundja e hidhërimi që kishte.
Kënga e XV: Përshkruan
trimërinë e djemve dhe nipave të Imam Husejnit të cilët ishin së bashku në
Qerbela. Por, rasti më i vështirë për Imam Husejnin ishte Abdullahu djali i
vëllait të tij, të cilin Imam Hasani ia kishte lënë amanet që mos t’i ndodhë
diçka e keqe. Abdullahu kërkonte që të dilte në mejdan, por ai ishte i ri në
moshë dhe Imamai nuk e lejonte. Abdullahi insistonte aq shumësa që shkoi edhe
tek halla e tij Zejnebja që t’i bëjë rixha, të përgjërojë Imam Husejnin që t’i
jap leje për të luftuar me armikun.
Kënga e XVI:Përshkruan
trimërinë e djemve të Imam Husejnit, edhe pse ishin në moshë shumë të re, për
ta ishte më e ëmbël vdekja në rrugë të babait se sa jeta nën poshtërim të
Jezidit. Në këtë këngë, poeti rrëfen përmes vargjeve me shumë ton gufues nga
shpirti, duke e përmendur foshnjën e vogël gjashtë muajsh Ali Ekberin, djalin e
tij, që Imami e morri në duar, dhe i tha kundërshtarëve “ nëse keni punë me mua, çfarë faji ka ky fëmijë që nëna e tij nuk ka
pik qumështi për t’i dhënë, e ju ujin ia keni ndaluar”.
Gjithashtu në këtë këngë përmendet trimëria dhe
dhembshuria e Ali Abbasit, vëllait të Imam Husejnit, i cili nuk mundi më t’i
shikojë fëmijët se si vdesin me buzë të shkrumbuara për një pik uji në shkretëtirën
e nxehtë përvëluese. Sukejna vajza e Husejnit iu ankua xhaxha Ali Abasit, dua
ujë dua ujë thoshte ajo, e xhaxha Ali Absi nuk iu durua dhe pa marrë lejen e
Imamit shkoi në Eufrat, iu afrua ujit, armiqtë ia kishin bërë pritën, ai deshi të
pijë një grusht ujë, ai ujin e hodhi ujin tej, sepse iu kujtuan fëmijët dhe
gratë e etshme, por për fat nuk arriti t’ia dërgojë ujin fëmijëve sepse
shigjetat e armikun u lëshuan mbi të si kokrra breshëri, por më pas edhe të dy
duart iu shkurtuan me shpatat katile. Në këtë mënyrë u vra edhe Imam Husejni,
pas shumë luftimesh, nuk kishin më mundësi ta mbysin dhe i lëshuan qindra
shigjeta njëkohësisht dhe kështu morri fund jeta fizike në këtë botë.
Kënga e XVII:Përshkruan
mallëngjimin e Familjes së profetit për Medinën, pas gjithë atyre trishtimeve,
masakrave dhe krimeve që përjetuan në Qerbela. Në këtë këngë tregohet
gjithashtu edhe besnikëria e gruas së Imam Husejnit, Shehribanes, e cila
dëshironte të dilte në mejdan së bashku me burrin e saj Imam Husejnin.
Në këtë këngë paraqitet edhe fytyra e Shimrit që i përngjante
derrit dhe biseda e Shimrit me Imam Husejnin, i cili i thotë Shimrit, kur të
bie në sexhde për namaz, atëherë të ma presësh kokën, sepse ne Familja e
Pejgamberit vetëm në namaz e japim jetën.
Kënga e XVIII: Naimi thërret
besimtarë shqiptarë që të kujtojnë Qerbelanë dhe të mbajnë gjallë këtë tragjedi
të shenjtë. Ta mbani gjallë duke lexuar poemën e tij, por edhe duke e
përkujtuar çdo vit, duke u solidarizuar në matem, në muajin Muharem, duke
përkujtuar Ashuran, që bota në mend të na mbajë sa të ketë jetë njerëzimi.
Në këtë këngë përshkruhen vajtimet e grave që e qajnë
kalin që erdhi në mesin e grave pa trupin e Imam Husejnit. Këtu poeti i
përshkruan edhe llojet e mallkimeve që bëjnë gratë, duke i kënduar me lot në sy
dhe i mëson edhe atdhetarët e tij shqiptarë se për sa kohë ka gjëma e vajtime,
njerëzit asnjëherë nuk do të dalin nga kujtimet, e sidomos për njerëzit e
mëdhenj si Imam Husejni, i cili e dha jetën e tij për njerëzinë duke i mësuar
ata, se jeta është e shenjtë dhe atë duhet ta ruash me nder e jo të jetosh me
nënçmim nga tiranët mizorë e të mjerë.
Kënga e XIX: Prezanton
paditurinë dhe injorancën e besimtarëve të asaj kohë me anë të fjalëvetë Imam
Husejni (paqja qoftë mbi të).Me fjalët që tha Imam Husejni mbetën simbole të
poshtërimit për tradhtarët dhe tiranët e Qerbelasë, si edhe këshilla për gjeneratat e ardhshme që do të
vinin.
Kënga e XX: Paraqet
virtytet e larta të shokëve të Imam Husejnit, që trazuan rrugën e Imamit e ai
ishte Muhtari dhe shokët e tij. Imam Husejni e kishte blerë këtë vend në
Qerbela, para se të vinte në këtë betejë, Imam Husejni ishte evlia i afërm i
Zotit, ai shikonte shumë larg nga e sotmja, prandaj i paditi njerëzit e kufjes
për tradhtinë që i bënë dhe i urdhëroi meshkujt e kësaj rrethine, që pas
martirizimit të tyre në Qerbela, të dalin meshkujt e Kufesë që t’i tubojnë e
varrosin kufomat e tyre, që mos t’i shohin vendet e tyre të turpshme.
Këngë e XXI: Tregohet
riorganizimi i jetës së Muslimanëve,me në krye Muhtarin i cili në fund e mori
hakun e Imam Husejnit, ku ia preu kokën Ubejdit siç ja kishin prerë Husejnit.
Muhtari ishte me prejardhje persiane. Kur ai kishte dëgjuar se Husejni është
nisur për në Qerbela, ai kishte bashkuar shumë fise dhe kishte bërë ushtri për
t’i dalë në ndihmë Imam Husejnit. Mirëpo Ymer Saadi Ubejdullahu, i kishte
burgosur dhe mbytur të gjitha këto grupe që ishin për Husejnin, ndërsa Muhtarin
e kishte burgosur e nuk e kishte mbytur, sepse do të hynin në gjakderdhje me
fisin e tij. Por Muhtari i kishte dhënë besën Imam Husejnit se do të hakmerret
për gjakun e tij
Kënga XXII: Përshkruan edhe
njëherë burrërinë dhe trimërinë e shokëve të Imam Husejnit dhe më pas marrjes
në dorë të pushtetit nga Dinastia Abasite.
Kënga e XXIII: Në këtë këngë
poeti e përshkruan përsëri mjerimin e besimtarëve të vërtetë nën pushtimin e
Dinastisë Abasite, kohën e të urtit Imam Xhaferit , si dhe ndarjen e
myslimanëve në Zejditë dhe Imamitë etj.
Kënga e XXIV:Flet për
vazhdimësinë e ligësive, krimeve dhe pushtimit jo njerëzor të Abasidëve, në këtë
rast në krye kishin Aba Xhigerin, i cili e ngriti mbretërinë në Bagdad.
Kënga e XXV: Pas gjithë
këtij përshkrimi të vlerave të besimit dhe sakrificave që bën Familja e
Profetit Muhamed, poeti me një vrull patriotik dhe anim njerëzor, i rrëfen
shqiptarëve, atdhetarëve të vet, se si duhet çmuar feja dhe urtësia e mbi të
gjitha e drejta dhe njerëzia. Poeti e përfundon poemën në formë lutjeje duke i
shpreh ndjenjat e thella patriotike duke nxitur bashkëkombësit që ta shpëtojnë
Shqipërinë dhe shqiptarët, për t’ia mësuar gjuhën shqipe, për t’i sjell
shqiptarët në udhë të mirë dhe të mbarë për mirësitë e dituritë, për nderin e
kombit, për mëmëdhenë, se si të dalin në dritë:
“ Zoti i madh e i vërtet
mos na lerë kurr shkret,
ti je Zot i gjithësisë
Perendi e Shqipërisë,
urdhëri ytë po të jetë
e po të duash ti vetë,
gjithë punët mbarohen
gjëkundi nuk ndalohen. “( nga vjersha e fundit, e XXV, vargu 393
)
Në indin filozofik të poemës, shkrihen parimet e
doktrinës Bektashiane që Naimi i pati formuar më parë në traktatin me titull
“Fletore Bektashiane” (1896). Kjo doktrinë si u thamë sipër kishte karakter sinkretik,
me konceptin për Zotin si “ tërësi” dhe manifestimin e jetës Universale (Faik
Konica) dhe me frymën e saj ekumenike të vëllazërimit të njerëzve dhe të
shqiptarëve mesnjëri-tjetrit zuri vend në shpirtin e tyre[10]
Interpretimi tekstual i poemës
Naim
Frashëri përmes poemës “Qereblaja”, e
paraqet një ngjarje historike që ka ndodhur brenda 5 dekadave. Mjeshtëria dhe
intelekti gjenial e shkrinë gjithë këtë
ngjarje voluminoze, në një poemë me
shumë kuptim domethënës dhe thelbësore, me paraqitjen e lëvozhgës historike por
me shprehjen e brendshme artistike, letrare dhe shpirtërore, që e shtynë lexuesin edhe studiuesin të
thellohet në brendi të saj, se çka ka
dashur të thotë i nderuari poet.
Me qasjen e
interpretimit tekstual të kësaj poeme “ Qerbelaja” ne do ta kuptojmë botën
Naimijane që e projekton me shumë mjeshtri e urtësi. Çdo varg në poemën
Qerbelaja ka intencën e tyre, vargjet janë përplot kuptime nxitëse që lexuesin
e bëjnë jo vetëm të ndiej një rehabilitim shpirtëror përmes estetikës, metrikës
dhe rimës së dukshme në vargje, por edhe e bënë më vigjilentë që të marrë njohuri për një ndodhi, një
rrëfim me plot të vërteta të bazuara në histori islame.
Naimi qe
poet i arsyes e jo i justifikimit për atë që e ka thënë, për atë që ka dashur ta interpretoj tek
njerëzia. Prandaj, çdo fjalë e tij
interpretohet me nivelin më të lartë të urtësisë, mençurisë dhe vërtetësisë.
Frymëzimet e tija ishin të bazuara në të vërtetën dhe dëshirën e të jetuarit të
bukur me etik, me urtësi e dashuri për njerëzinë, drejtësinë, bagëtinë,
bujqësinë, heronjtë kombëtarë e
fetarë, që kishin një ideal të
shenjtë, të duan dhe të rrojnë për
drejtësi dhe dinjitet, për mirësi dhe dashuri.
Të gjitha shkrimet e Naimit bazohen në mësimet e shenjta
islame bektashiane, ngase ai ishte rritur në atë frymë, dhe koha e tij ishte
kohë kur kultivohej romantizmi që kishte
elemente religjioze në përbërjen e një krijimi letrare. Bektashizmi e Naimit kishte të bëjë me
filozofinë, teologjinë dhe letërsinë e teqeve bektashiane, mbështetur në
krijimtarinë, traditën e interpretimet e Pirit ose Hyjit Haxhi Bektash Veli-u,
Ballëm Sulltani etj..
Përfundim
Poema “
Qerbelaja” e Naim Frashërit ishte një krijim nga vitet e fundit të jetës së shkrimtarit, e botuar në
vitin 1898, dy vite para vdekjes së tij.
Përkundër sëmundjes së mundimshme, që përjetoi Naimi, ai e shkroi këtë
vepër aq të dhimbshme, aq të prekshme, ku në njëfarë mënyre ai e solidarizoi
dhimbjen e tij fizike me dhimbjen e trimave të Qerbelasë. Kur e lexojmë këtë
poemë të Naimit e kuptojmë se ai ishte i lidhur shpirtërisht me personazhet e
kësaj poeme, sepse nga qasja e tij shihet se Naimi ishte besimtarë i denjë dhe atdhetar
i përkushtuar ndaj kombit të tij edhe pse shumicën e jetës së tij e jetoi dhe vdiq në Turqi.
Poema
Qerbelaja është shumë mirë e renduar dhe
e shkruar në vargje të njohura të kohës
së klasicizmit romantik, e cila njihet si poemë epike por edhe si një histori e
rrallë. Me këtë poemë epike u plotësua zbrastia e madhe që në ato kohë ishte në
mesin e besimtarëve dhe dashamirëve shqiptarë të islamizmit dhe sektit
Bektashi.
Poema
“Qerbelaja” është vepër e njohur artistike, historiko-letrare e cila me një mjeshtri të madhe shpalos plotësisht historinë, jetën dhe
luftërat e Imam Husejnit dhe Imam Aliut.
Poeti Naim Frashëri, përmes poemës “ Qerbelaja” prezanton projektin
e tij të planifikuar kulturor dhe
historik. Më këtë poemë shkrimtari ia mësoi popullit të tij se si duhet njeriu
të mos jetë dredharak dhe servil , regjimeve të ndryshme të kohës, por të jetë
i bindur, të ketë vetëbesim në atë që e ka trashëguar nga të parët e vetë. E në
këtë rast është një trashëgimi dhe një bindje më specifike sepse besimi dhe
brumi i tij shpirtëror ishte gatuar e kultivuar nga vetë duart e shenjta të
gjyshit të tij që ishte i dërguar i Zotit.
Ai dëshiroi
që popullit shqiptar t’ia mësoj qëndresën, drejtësinë, durimin, ballafaqimin me
urtësi , me të ligën dhe të paudhën, si dhe ta mësoj një popull të tërë, se Husejni nuk ishte trim vetëm i luftës së
Qerbelasë por ai ishte një shembull i të shtypurve, shembull i Urtësisë
mirësisë, dashurisë dhe sakrificës më të shenjtë për të cilën nuk duhet kursyer
as gjaku as trupi Naimi ia mësoi popullit të tij se shpirti ashtu se ashtu nuk
vdes por vetëm kalon nga një botë në një botë tjetër, por njeriu i mirë mbete
shembull i mirë për të mirën e njerëzisë dhe gjeneratave të ardhshme, qofshin
ato shqiptare apo jo shqiptare, myslimane apo të krishtere.
Në këtë
përfundim vlen të rikujtojmë se Naimi me veprën e tij “ Qerbelaja “ dëshiron jo
vetëm të afrohet tek lexuesit shqiptarë por njëkohësisht ta bind atë, ta
edukojë dhe ta bëjë sa më të qytetëruar, të civilizuar, me vlera dinjitoze,
trimërie , patriotike, fetare e
kombëtare, me një fjalë ta bëjë një komb të mirë shqiptarë ashtu siç dëshironte ai ta shihte.
E këtillë ishte dëshira dhe vizioni i Naimit si e çdo romantiku evropian që e
preokuponte , mundonte , shqetësonte kalueshmëria e kohës.
Atdhedashuria e Naimit në radhë të parë manifestohet në
ruajtjen e identitetit, në ruajtjen e
zakoneve kombëtare, në ruajtjen e gjuhës
simbolit kombëtarë dhe kultivimin e fesë
për të cilën është i bindur dhe
kryesisht në flijimin heroik për atdhe. Vetë
flijimi, martirizimi dhe
atdhedashuria ishte ideja e shenjtë e Naim Frashërin.
Litratura:
-
Ashura “Imam Homeini”,Tiranë
2008
-
Frashëri Naim, “Qerbelaja”, botim i
Fondacionit Kulturor “Saadi Shirazi”, Tiranë 2011
-
Kurani dhe Hija e tij Ship, Porf. Dr.Feti
Mehiu
-
Letërsia dhe mistika iraniane në
Shqipëri Tiranë, Mars 2003
-
Sesioni Shkencor i mbajtur më datën 20
tetor 2000, në kuadër të MLN“Ditët e Naimit
2000„ në Tetovë) “100 vjetori i vdekjes së Naim Frashërit”, Dr.
Sali BASHOTA, HIMNIZIMI NAIMIAN DHE NAIMI I HIMNIZUAR,
-
Si dhe linqe të ndryshem në rrjetin
social.
PËRMBAJTJA
1. Analiza e
veprës “Qerbelaja” e Naim Frashërit..........................................3
2. Naim Frashëri, poet i shquar i Rilindjes Kombëtare...................................5
3. Struktura e poemës “QERBELAJA” e Naim
Frashërit.............................6
4. Kodi Poetik.....................................................................................................7
5. Estetika e ndërthurtë përmes fjalëve
dhe ideve vizionare..........................9
6.Periodizimii ndodhive në poemë .................................................................10
7. Interpretimi tekstual i poemës .....................................................................18
8. Përfundim .....................................................................................................19
[1]Eqrem Kryeziu, “ Metafizika” Prizren 1998,
fq 9
[2] “Letërsia dhe
mistika Iraniane në Shqipëri”,, Botoi Fondacioni Kulturor “Saadi Shirazi”,
Tiranë 211, fq. 125
[4]Po aty: faqe 15,vargu 85-88
[5](Natyralizëm (lat.naturalis- i natyrës: naturalismus)
lit.art. 1.Drejtim letrar artistik i gjysmës së dytë të shekullit XIX që
paraqiste në përgjithësi hollësitë e jashtme të jetës dhe të dukurive...
[6]Sesioni shkencor i mbajtur më datën 20
tetor 2000, në kuadër
të MLN“Ditët e Naimit
2000", në Tetovë)
“100 vjetori i vdekjes së Naim Frashërit”, Dr. Sali BASHOTA, HIMNIZIMI NAIMIAN DHE NAIMI I HIMNIZUAR, fq, 11
[7]Poezi nga Naim Frashëri, “ Qerbelaja”
Foundacioni Kuluror “ Saadi SHirazi, Tiranë 2011, fq 8
[9]Kaptina 33, verseti 33 ”Dhe rrini në shtëpitë tuaja e mos shfaqni bukurinë tuaj si
shfaqej në injorancën e hershme, faleni namazin, jepeni zekatin dhe respektojeni
All-llahun dhe të dërguarin e Tij. “
[10]FrashëriNaim, “ Qerbelaja”, botim i
Fondacionit Kuturor “Saadi Shirazi”, Tiranë 2011,fq 11.
